Ontwerpen voor een zorgzame gemeenschap: ruimtelijke keuzes die mensen met elkaar verbinden

De suggesties en aandachtspunten zijn met name gebaseerd op de publicatie ‘Ontwerp voor Ontmoeten’ van Platform 31. In deze publicatie deelt architect Ianthe Mantingh hoe zij als ontwerper naar gebouwen, de omgeving en het gebruik daarvan kijkt. Dat doet ze aan de hand van verschillende schaalniveaus: van de buurt tot de woning tot aan de overgangen tussen deze niveaus. De publicatie laat zien welke ingrepen je in de ruimte kunt doen om onderlinge ontmoeting te stimuleren.

• Ontwerp voor zichtbaarheid en laagdrempeligheid: Wat je niet ziet, gebruik je niet. Maak ontmoeting daarom zichtbaar en uitnodigend door ontmoetingsplekken te positioneren op logische en opvallende plekken, zoals bij entrees, langs looproutes of aan de straatzijde. Kleine ingrepen zoals een bankje, open deur of grote raampartij maken al verschil. Door ook de plint van gebouwen (begane grond) actief te gebruiken voor levendige functies zoals een restaurant, bibliotheek of kinderopvang, ontstaat automatisch sociale interactie met de omgeving.
• Positioneer gemeenschapsfuncties slim in de dagelijkse route: De route van straat naar huis is dé plek voor alledaags contact. Stimuleer toevallige ontmoetingen door functies zoals postvakken, koffieruimtes of binnentuinen langs deze route te positioneren. Tussenruimtes zoals stoepen, galerijen of voortuinen zijn vaak al aanwezig, maar nog onderbenut. Geef deze plekken voldoende maat, daglicht, beschutting en eigenaarschap om informeel contact te stimuleren.
• Ontwerp met oog voor privacy en inclusiviteit: Zorg voor een balans tussen ontmoeting en terugtrekruimte. Ontwerp ‘nu-even-niet’-routes en rustige zones. Ontwerpen moeten ook inclusief zijn voor mensen die langer zelfstandig wonen met een zorgvraag, zoals mensen met dementie. Zo kan een goed ontwerp een zorgvraag uitstellen en kunnen mensen met een zorgvraag langer meedoen. Gebruik herkenbare kleuren, duidelijke looplijnen, goede verlichting en zintuiglijke oriëntatiepunten. Wil je meer inzicht krijgen in wat voor mensen met dementie belangrijk is? Bekijk dan de Toolkit Dementievriendelijk Woongebouw (Woonzorg Nederland, KAW, Alzheimer Nederland): Toolkit Dementievriendelijk Woongebouw 12juli2024.pdf en de publicatie The Physical Environment and the Quality of Life and Behavior in People with Dementia (Arnout Siegelaar). 

• Ontdek waar mensen elkaar ontmoeten: Wil je een ontmoetingsruimte realiseren voor inwoners? Ga dan allereerst met inwoners in gesprek en maak samen het beeld op van de wijk: waar komen zij nu al, bewust of toevallig, met anderen in contact? Vraag daarbij ook: wat maakt voor hen deze plek prettig? Wat ontbreekt nog? Zo krijg je direct zicht op de behoefte.
• Betrek inwoners bij het ontwerp en gebruik van ruimtes: Ontmoeting vindt sneller plaats in buurten waar bewoners zich mede-eigenaar voelen van de ruimte. Denk aan een gemeenschappelijke binnentuin, een portiek of een gedeeld tuinhuis. Wanneer bewoners invloed hebben op de inrichting en het gebruik van deze ruimtes, groeit de betrokkenheid. Zie ook routekaart 3: Een sociaal ontwerp- en ontwikkelproces.
• Ga uit van bestaande plekken: Gebruik de uitkomsten van het gesprek met inwoners om ontmoeting toe te voegen aan bestaande functies. Denk aan koffie bij de sportschool, een leestafel bij de apotheek of samen eten op een dagbestedingslocatie. Zo benut je wat er al is en voeg je iets toe dat ontmoeting bevordert, zonder grote verbouwing en bijkomende kosten. Door zulke plekken multifunctioneel te maken, vergroot je de levendigheid en bereik je verschillende doelgroepen.

• Ontwerpen voor ontmoeten – Ianthe Mantingh (Platform31) - Architect Ianthe Mantingh (Zijdekwartier Architecten) laat in deze publicatie zien hoe je in gebouwen, woonblokken en straten structureel ruimte maakt voor informele ontmoetingen. De publicatie biedt een ruimtelijk ontwerpkader met praktijkvoorbeelden en ontwerpprincipes. ‘Zachte kanten bouwen sterke buurten’ is het motto van Zijdekwartier, dat naam maakte met projecten in Leiden (Sumatrahof), Den Haag (Mariahoeve) en Rotterdam (Zuidwijk). Meer informatie: Platform31 Ontwerp voor ontmoeten - Ontwerp-van-ontmoeten.pdf
• De menselijke maat in het stedenbouwkundig weefsel: In dit recente artikel in Stedebouw & Architectuur legt Ianthe Mantingh de kern van de publicatie ‘ontwerpen voor ontmoeten uit. Het gaat om de menselijke maat: zichtlijnen en stoepen bij de voordeur zijn cruciaal voor ontmoeting en veiligheid. Meer informatie: De menselijke maat in het stedenbouwkundig weefsel | Stedebouw & Architectuur
• Inspiratieboek Woonin - ontwerpen voor ontmoeting: Woningcorporatie Woonin publiceerde in januari 2025 het Inspiratieboek Ontwerpen voor ontmoeting. Het biedt ontwerpprincipes en praktijkvoorbeelden voor gebouwen waarin ontmoeting organisch ontstaat. Meer weten: inspiratieboek_ontwerpen-voor-ontmoeting_2025.pdf
• Handreiking – aan de slag met ontmoetingsruimtes: Dertig corporatieprofessionals hebben in samenwerking met Aedes gewerkt aan vraagstukken op het gebied van bewonersparticipatie, strategie, sociaal beheer, financiën, fysiek ontwerp en revitalisatie, ter ondersteuning van het ontwikkelen en behouden van ontmoetingsruimtes met en voor bewoners. handreiking-aan-de-slag-met-ontmoetingsruimtenpdf.pdf
• Artikel Ruimtelijk ontwerpen voor ontmoeting in woonomgeving: In dit artikel van ZorgSaamWonen bespreken onderzoekers van de HAN en TU/e, Kim Hamers en Nienke Moor hoe je het ontwerp van wooncomplexen kunt benutten om zowel spontane als georganiseerde ontmoetingen te stimuleren. Lees meer: Ruimtelijk ontwerpen voor ontmoetingen in woonomgeving | ZorgSaamWonen
• Hart van Vathorst (Amersfoort): In dit multifunctionele gebouw delen kerk, zorgorganisaties, kinderopvang, winkels en horeca één entree. Het open ontwerp stimuleert de dagelijkse interactie tussen ouderen, jonge gezinnen, zorgprofessionals en buurtbewoners. Ontmoeting is verweven met het alledaagse gebruik. Meer weten: www.hartvanvathorst.nl